Bilge Lider Aliya İzzetbegoviç 100 Yaşında

Haber:Mine Köseler

Aliya İzzetbegoviç, Bosna-Hersek’in bağımsızlık mücadelesinin öncüsü, entelektüel bir düşünür ve İslam dünyasının saygın liderlerinden biridir. Hem siyasi duruşu hem de felsefi derinliğiyle 20. yüzyılın en etkili Müslüman liderlerinden biri olarak kabul edilir.

Bilge Kral'ın hayatı ve mücadelesi

8 Ağustos 1925’te Bosna-Hersek’in Bosanski Šamats şehrinde doğdu. Dedesi, Osmanlı ordusunda görev yaparken İstanbul’da Üsküdarlı bir Türk kızıyla evlenmiş, ardından Bosanski Šamats kasabasının yöneticiliğini üstlenmişti. Ailesi, Sultan Abdülaziz’in Sava nehri üzerinde kurdurduğu Aziziye’ye yerleştirilen Müslümanlar arasında yer aldı.

Aliya’nın babası Mustafa Bey, ailesine daha iyi bir gelecek sağlamak amacıyla Saraybosna’ya taşındı. Aliya, burada Birinci Erkek Lisesi’nde eğitim gördü. Gençlik yıllarında Batı felsefesine ilgi duyan İzzetbegoviç, Bergson, Kant ve Spengler gibi düşünürlerin eserlerinden etkilendi. Komünist ideolojinin din karşıtı yaklaşımını reddederek İslamî kimliğini benimsedi.

Genç Müslümanlar hareketi ve ilk tutuklanma

Henüz lise yıllarında Genç Müslümanlar Derneği’ne katılan İzzetbegoviç, mültecilere yardım faaliyetlerinde aktif rol aldı. II. Dünya Savaşı sırasında yaşanan siyasi çalkantılar nedeniyle Saraybosna’dan Gradaçaç’a kaçtı. Savaşın ardından Tito’nun Partizan ordusunun Saraybosna’yı ele geçirmesiyle geri döndü; ancak bu kez Sırplar tarafından askere alındı.

1946’da İslami faaliyetleri nedeniyle tutuklanarak üç yıl hapis cezasına çarptırıldı. Hapisten çıktıktan sonra Halide Hanım’la evlendi ve hukuk eğitimini tamamladı. Uzun yıllar hukuk danışmanlığı yaptı.

İslam Deklarasyonu ve Saraybosna süreci

1970 yılında yayımladığı “İslam Deklarasyonu” adlı metin, hem ülke içinde hem de uluslararası alanda büyük yankı uyandırdı. Bu bildiri, Müslümanlara sorumluluklarını hatırlatan bir manifesto niteliğindeydi. 1983’te “Saraybosna süreci” adı verilen yargılamada tekrar tutuklandı. Örgüt lideri olarak suçlanan İzzetbegoviç, Foça Hapishanesi’ne kondu ve 14 yıl hapse mahkum edildi.

1988’de uluslararası baskılar sonucu serbest bırakıldı. Bu süreçte hapiste tanıştığı arkadaşları, daha sonra Bosna’nın bağımsızlık mücadelesinde yanında yer aldı.

Demokratik Eylem Partisi ve Cumhurbaşkanlığı dönemi

1990’da Demokratik Eylem Partisi’ni kurarak siyasete adım atan İzzetbegoviç, aynı yıl yapılan seçimlerde Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı seçildi. 1992’de yapılan referandumla Bosna-Hersek bağımsızlığını ilan etti. Ancak Sırp saldırılarıyla başlayan savaş, üç yıl sürdü.

Bosna Savaşı (1992–1995) sırasında Aliya İzzetbegoviç, halkını soykırıma karşı savunarak hem siyasi hem insani bir liderlik sergiledi. Barış yanlısı bir duruşla uluslararası destek aradı, diplomatik yollarla çözüm için çabaladı. Savaş boyunca sivillerin korunmasına önem verdi, ahlaki değerlerden taviz vermedi. Tarihin en uzun kuşatmalarından biri olan, 1425 gün süren  Saraybosna kuşatması sırasında şehri terk etmeyerek halkının yanında savaştı. 21 Kasım1995’te  Dayton Anlaşması ile savaşı sonlandırdı. Mücadelesi, onu “Bilge Kral” olarak tarihe geçirdi.1996’da yapılan seçimle üçlü Başkanlık Konseyi’ne seçildi. 2000 yılında sağlık sorunları nedeniyle görevinden ayrıldı.

Felsefi derinlik ve İslami  düşünce

Aliya İzzetbegoviç, sadece bir siyasetçi değil; aynı zamanda derin bir düşünür ve İslami fikir adamıydı. “Doğu ve Batı Arasında İslam” adlı eseri, onun felsefi derinliğini ve İslam’a olan bağlılığını ortaya koyar. İslam’ı hem bir inanç hem de bir medeniyet projesi olarak gören İzzetbegoviç, dinin ahlaki ve toplumsal boyutlarını ön plana çıkararak Müslümanların yeniden dirilişi için çağrıda bulundu.

Ona göre İslam, Doğu’nun ruhunu ve Batı’nın maddesini birleştiren dengeli bir dünya görüşüdür. Müslümanların geri kalmışlığını sorgulayan, Avrupa’nın çifte standartlarını eleştiren ve İslam’ın evrensel değerlerini savunan düşünceleri, bugün hala birçok çevrede ilham kaynağı olmaya devam ediyor.

Vefatı ve ardında bıraktığı miras

Aliya İzzetbegoviç, 19 Ekim 2003’te Saraybosna’da vefat etti. Vasiyeti üzerine 1503 Bosna savaşı şehidinin yattığı Kovaçi Şehitliği’nde sade bir anıt mezara defnedildi. Bilge Kral hayatı boyunca bırakmadığı mütevazılığını ölümünden sonra da devam ettirdi. Mezar taşında  arapça  ''Abdullah'' (Allah’ın kulu)  ve boşnakça  "Yüce Allah'a yemin ederim ki asla köle olmayacağız" yazmaktadır.

Ardında bağımsız bir Bosna-Hersek, güçlü bir İslami düşünce mirası ve mücadeleyle dolu bir hayatla birlikte tarih sayfalarına şu mesajı bıraktı: ''Savaşta büyük zulme uğradınız. Zalimleri affedip affetmemekte serbestsiniz. Ne yaparsanız yapın ama soykırımı unutmayın. Çünkü unutulan soykırım tekrarlanır.''

Siyasetçi, düşünür ve hukukçu olan Aliya İzzetbegoviç, inancından ve ilkelerinden ödün vermeden liderliğini yaptığı halkını sonuna kadar savunan bir liderdi. Kabrinin hemen yanında bulunan 2 bölümlü tarihi kule, Bilge Kral’ın vefatının 4’üncü yılında 19 Ekim 2007’de müzeye çevrildi.

Özel eşyaları, hayatından kesitler, fotoğrafları ve Bosna savaşına ait birtakım silahlar bu müzede sergileniyor.

Aliya İzzetbegoviç’in eserleri: Düşünce dünyasına yön veren kitaplar

Bosna-Hersek’in bağımsızlık lideri ve İslam dünyasının bilge düşünürü Aliya İzzetbegoviç, yalnızca siyasi mücadelesiyle değil, kaleme aldığı eserlerle de çağının ötesine seslenmiştir. Kültür, medeniyet, siyaset ve İslam düşüncesi üzerine yazdığı kitaplar, farklı dillere çevrilerek dünya genelinde geniş bir okuyucu kitlesine ulaşmıştır.

1. Doğu ve Batı Arasında İslam

Islam između Istoka i Zapada (Belgrad 1988; Saraybosna 1990, 1995, 1996) İzzetbegoviç’in en önemli eserlerinden biri olan bu kitap, İslam’ın hem bir inanç hem de bir medeniyet projesi olduğunu savunur. İngilizce, Türkçe, Arapça ve Fransızca’ya çevrilmiş; 1993 yılında Kral Faysal Uluslararası İslam’a Hizmet Ödülü’ne layık görülmüştür.

• İngilizce: Islam Between East and West (1984)
• Türkçe: Doğu ve Batı Arasında İslam (1987, Salih Şaban)
• Arapça: el-İslâm beyne’ş-Şark ve’l-Garb (1994)
• Fransızca: L’Islam entre l’Est et l’Ouest (2003)

 2. İslam Deklarasyonu

Islamska Deklaracija (Saraybosna 1970, 1990) Modern çağda Müslümanların durumu ve sorumlulukları üzerine yazılmış siyasal bir manifestodur.

• Türkçe: İslam Deklarasyonu (2010, Rahman Ademi)
• Fransızca: Le Manifest Islamique (1999)
• Arapça: el-İʿlâmü’l-İslâmî (1999, 2009)

3. İslami Yeniden Doğuşun Sorunları

Problemi Islamskog Preporoda (Saraybosna 1992, 2005) İslam Deklarasyonu ile birlikte yayımlanmıştır.

• Türkçe: İslam Deklarasyonu ve İslamî Yeniden Doğuşun Sorunları (2007)

 4. Özgürlüğe Kaçışım: Zindandan Notlar

Moj Bjeg u Slobodu (Saraybosna 1999, 2005) 1983–1988 yılları arasında hapiste tuttuğu notlardan oluşur.

• Türkçe: Özgürlüğe Kaçışım (2005, Hasan Tuncay Başoğlu)
• Arapça: Hürûbî ile’l-Hürriyye (2002)

 5. Tarihe Tanıklığım

Sjećanja: Autobiografski Zapis (Saraybosna 2001) Aliya’nın otobiyografik notlarını içerir.

• Türkçe: Tarihe Tanıklığım (2003, Alev Erkilet ve diğerleri)
• İngilizce: Inescapable Questions (2003)
• Arnavutça: Kujtime (2008)
• Arapça: Müẕekkirâtü ʿAlî ʿİzzet Bîcûfîtiş (2009)

6. Bosna Mucizesi: Konuşmalar

Čudo Bosanskog Otpora (Zagreb 1995) 1993–1994 yıllarındaki konuşma, röportaj ve açıklamaları içerir.

• Türkçe: Bosna Mucizesi (2003, 2004)

7. Köle Olmayacağız

Robovi Biti Necemo (Saraybosna 2005) 1990–1995 yıllarındaki konuşmalarından oluşur.

• Türkçe: Köle Olmayacağız (2007)

8. Soğuk ve Acı Bir Barışın Günleri

Dani Hladnog I Gorkog Mira (Saraybosna 2005) 1996–2003 dönemindeki konuşmalarını içerir.

 9. Dünyaların Birleştiği Yer

Na Razmedu Svjetova (Saraybosna 2005) 1990–2003 yılları arasında yaptığı açıklamalar, mesajlar ve mektuplar bir araya getirilmiştir.

10. Vepra të Zgjedhura – Arnavutça Toplu Eserler

Aliya İzzetbegoviç’in vefatının 10. yılı dolayısıyla tüm eserleri, mektupları ve konuşmaları Arnavutça’ya çevrilerek beş ciltlik özel bir seri halinde yayımlanmıştır (Shkup 2013, yay. Nexhat Ibrahimi).